اختلال بیش فعالی و کم توجهی، یکی از شایع ترین اختلالات دوران کودکی است که تقریبا ٥ درصد کودکان سنین مدرسه را تحت تأثیر قرار می دهد. ویژگی های عمده این اختلال شامل تحرک و فعالیت بیش از حد، تکانشگری و مشکل توجه و تمرکز می باشد. گرچه موارد فوق رفتارهایی است که تمامی کودکان، مواقعی آنها را نشان می دهند، اما کودکان بیش فعال به درجه ای علایم فوق را نشان می دهند که با عملکرد طبیعی آنها در منزل، مدرسه و ارتباط با همسالان و اطرافیان تداخل ایجاد می کند.

این کودکان به طور مکرر توسط والدین، معلمین و اطرافیان به دلیل رفتارهای ناپخته و تکانشی خود سرزنش می شوند که منجر به تأثیرات سوء بر اعتماد به نفس آنها می گردد.

اکثر اوقات زمانی این کودکان وارد مدرسه می شوند، تشخیص داده می شوند، در زمانی که از آنها انتظار می رود وارد عملکردهای منظم تر، سازمان یافته تر و پیچیده تر شوند و با همسالان خود وارد ارتباط موثرتری گردند.

اختلال بیش فعالی ـ کم توجهی در پسران شایع تر از دختران بوده و صرف نظر از سن تشخیص، شروع بیماری باید از قبل از ٧ سالگی باشد. این کودکان علاوه بر منزل، در مدرسه، مهدکودک و سایر مکان های دیگر مشکلات رفتاری گوناگونی از خود نشان می دهند.

علایم و مشخصات بالینی:

سه ویژگی عمده این اختلال عبارتند از:

• فعالیت و تحرک زیاد
• اختلال در توجه و تمرکز
• رفتارهای تکانشی

فعالیت و تحرک زیاد:

این کودکان اکثر اوقات در حال حرکت و جنب و جوش هستند و به نظر می رسد هیچگاه خسته نمی شوند. لحظه ای آرام و قرار ندارند. اگر قرار باشد لحظه ای بنشینند، مرتب وول می خورند، حتی در خواب نیز ممکن است بی قراری و وول خوردن آنها را ببینیم. بیش فعالی در سنین قبل از مدرسه بارزتر و مشخص تر است. آنها مرتب در حال دویدن، راه رفتن، بالا و پایین رفتن روی مبلمان و صندلی ها و ... هستند. در مهد کودک آنها نمی توانند روی صندلی آرام نشسته و تکالیف خود را انجام دهند، بلکه وسط کلاس این سو و آن سو می دوند.

رفتار تکانشی:

به نظر می رسد اکثر کودکان بیش فعال، بدون آنکه به پیامد و نتیجه اعمالشان فکر کنند، دست به انجام کاری می زنند. گرچه آنها ممکن است بارها نتیجه منفی اعمال خود را ببینند ولی باز درس عبرت نمی گیرند و این موضوع از سوی والدین و اطرافیان به گونه ای تعبیر می شود که آنها لجباز و نافرمان هستند و رفتارهای آنها تعمدی و برای اذیت و آزار اطرافیان است. در حالی که مشکل اصلی آنها عمل کردن قبل از فکر کردن و سنجیدن آخر و عاقیت کار است.

کودکان بیش فعال در رعایت نوبت و انتظار کشیدن برای رسیدن به چیزی مشکل دارند، وسط صحبت دیگران می پرند و نمی توانند صبر کنند تا صحبت طرف مقابل به اتمام برسد. گاه به طور ناگهانی می دوند، می پرند و شی را پرتاب می کنند، دست والدین را رها کرده و وسط خیابان می دوند. در سنین بالاتر ممکن است نسنجیده حرفی زده و عملی را انجام دهند که از سوی اطرافیان ناپخته و بچه گانه و متناسب با سن و موقعیت رفتار نکردن تعبیر شود.

مشکل توجه و تمرکز:

این کودکان نمی توانند روی یک محرک طبیعی که از اهمیت خاصی برخوردار است تمرکز کنند و حواسشان مرتب به محرک های بی اهمیت محیطی پرت می شود.در نتیجه در کلاس درس نمی توانند حواس خود را به گفته های معلم بدهند. به نظر می رسد اصلا گوش نمی دهند و زمانی که باید به محتوای صحبت های معلم توجه کنند، مشغول انجام کار دیگری هستند یا با چیزی بازی می کنند. در دروسی مثل دیکته که نیاز به توجه و تمرکز بیشتری دارد، معمولاً مشکلات بیشتری را نشان می دهند. نمرات آنها متغیر است، در تمام کردن و به انتها رساندن تکالیف مشکل دارند و اکثراً انجام تکالیف آنها ساعت ها به طول می انجامد و انرژی زیادی از والدین صرف این موضوع می شود. ممکن است وسایل خود را گم کرده و یا در مدرسه جای بگذارند. اگر چند دستور همزمان به آنها داده شود، در به خاطر سپردن آنها ناتوانند.

این کودکان وقتی به سنین نوجوانی می رسند، به علت فراموشکاری به عنوان افراد بی حواس و سهل انگار از آنها نام برده می شود. در هنگام مطالعه و انجام فعالیت ها به فکر و رویا فرو می روند و نمی توانند کار خود را به پایان برسانند. افراد بی نظمی هستند که نامنظمی در اتاق، کمد لباس ها، میز تحریر، و ... آنها نمایان است.

موارد فوق سه مشکل اصلی است که در کودکان بیش فعال و کم توجه دیده می شود. گرچه ممکن است کودکی همه علایم فوق را نداشته باشد ولی مشکلات گوناگونی که کودک با آنها دست به گریبان است، تأثیر منفی بسزایی در ارتباط کودک با معلم، هم کلاسی ها، والدین و اطرافیان بر جای می گذارد. کودک مرتب از پیرامون خود پیام های منفی دریافت می کند، پیام هایی که شخصیت و اعتماد به نفس او را در هم می کوبد. همچنین بیماری باعث افت عملکرد تحصیلی کودک می شود و آینده تحصیلی و شغلی او را تحت تأثیر قرار می دهد.

علت اختلال بیش فعالی - کم توجهی چیست؟

به نظر می رسد نمی توان پاسخ قطعی و دقیقی برای این سوال داد. نمی توان مانند بسیاری از بیماری های دوران کودکی ویروس یا میکروب مشخصی را برای آن پیدا کرد. احتمالاً تعدادی از عوامل مختلف در ایجاد بیش فعالی کودک درگیر می باشند.