چاقي دوران کودکي، يک مشکل جدي محسوب مي شود که مي تواند کودکان و نوجوانان را تحت تاثير قرار دهد. چاقي دوران کودکي زماني رخ مي دهد که وزن کودک از وزن نرمال براي قد و سنش بيشتر باشد.

چاقي در سنين کودکي مي تواند در آينده نيز مشکل ساز باشد زيرا که چاقي اي که در دوران کودکي آغاز شود مسير را براي ابتلا به ديابت، فشار خون بالا، کلسترول بالا و.... که در سنين بزرگسالي رخ مي دهد هموار مي سازد.

يکي از بهترين روش ها براي مبارزه با اضافه وزن کودک تان، بهبود رژيم غذايي و سطح فعاليت بدني کل افراد خانواده است. اين کار به شما کمک مي کند تا بتوانيد به خوبي از سلامت کودک تان در حال و آينده مطمئن شويد.

علل:

با اين که بعضي از دلايل ژنتيکي و هورموني مي توانند در چاقي کودک موثر باشند اما اغلب اين اضافه وزن به دليل پُرخوري کودک و عدم تحرک کافي او است.

بر خلاف بزرگسالان، کودکان براي رشد و نمو به مواد مغذي و کالري بيشتري نيازمندند. بنابراين اگر روزانه کالري مورد نياز براي رشد و متابوليسم و فعاليت مصرف شود، ميزان اضافه وزن با ميزان رشد متناسب خواهد بود. اما ميزان اضافه وزن در کودکاني که انرژي اي بيش از کالري مورد نياز خود مصرف مي کنند، بالاتر از حدي است که بدن براي رشد به آن محتاج است.

البته بايد بدانيد که بيماري هاي ژنتيکي و اختلالات هورموني نيز مي توانند سبب چاقي در کودکان شوند؛ مثل سندرم پردر ويلي(Prader Willi Syndrome) و سندروم کوشينگ. اين اختلالات نقش بسيار کمي در اين امر دارند و به طور کلي دو عامل عادات نادرست غذايي و عدم تحرک کافي نقش بيشتري در ايجاد چاقي دارند.

عوامل خطر:

عوامل بسياري و اغلب اوقات مجموعه اي ازعوامل زير مي توانند خطر ابتلاي کودک به چاقي را افزايش دهند:

* رژيم غذايي:

مصرف مرتب غذاها و ميان وعده هاي پُرکالري مثل فست فود مي توانند منجر به چاقي شوند.

غذاهاي پُرچرب، چگالي انرژي بالايي دارند.

همچنين مصرف بالاي نوشيدني ها، شکلات و دسر نيز در اين امر نقش مهمي دارند. اين مواد حاوي کالري بالايي هستند.

* عدم تحرک:

احتمال ابتلا به اضافه وزن درکودکان کم تحرک بالاتر است، زيرا اين کودکان طي فعاليت هاي بدني کالري مصرف نمي کنند.

فعاليت هايي که در آن کودک تحرک بدني ندارد مثل تماشای تلویزیون و بازي هاي کامپيوتري مي توانند سبب ايجاد چاقي در کودک شود.

* ژنتيک:

اگر کودک از خانواده اي باشد که اغلب افراد آن چاق هستند، به طور ژنتيکي مستعد ابتلا به اضافه وزن مي باشد به خصوص اگر در محيط زندگي هميشه مواد پرکالري در دسترس باشد و براي انجام فعاليت بدني تشويق نشود.

* عوامل رواني:

بعضي از کودکان براي کنار آمدن با مشکلات يا احساسات خود مثل استرس يا بي حوصلگي به پُرخوري روي مي آورند. والدين اين کودکان نيز ممکن است با مشکل مشابهي روبرو باشند.

* عوامل خانوادگي:

اغلب اوقات، کودکان در خريد مواد غذايي خانواده شرکت نمي کنند و اين والدين هستند که مسئول خريد مواد غذايي سالم و خالي کردن خانه و آشپزخانه از مواد غذايي ناسالم هستند.

شما نمي توانيد کودک خود را به خاطر علاقه به مواد شيرين، شور يا چرب سرزنش کنيد، زيرا تمام اين مواد طعم دلپذيري دارند. اما مي توانيد ميزان دسترسي آن ها به اين مواد غذايي را خصوصا در خانه، کنترل کنيد.

* عوامل اقتصادي – اجتماعي:

در کشورهاي پيشرفته، کودکاني که از خانواده هاي کم درآمد هستند ريسک بالاتري براي ابتلا به چاقي دارند. والدين کم درآمد ممکن است به دليل کمبود وقت و منابع قادر نباشند تا مواد غذايي سالم تهيه کنند و ورزش را در در برنامه ي روتين کودک خود قرار دهند.

اما متاسفانه بايد گفت در کشورهاي در حال توسعه مانند ايران اين مشکل به ويژه در جوامع شهري با عدم تحرک چه در طبقات بالا و چه طبقات پايين اجتماعي رواج روزافزون يافته است.

اگر کودک تان چاق است...

در کودکان زیر 7 سال که بیماری دیگری ندارند، هدف درمان، بیشتر حفظ وزن است. با این روش، با افزایش قد، وزن کودک ثابت مانده و سبب می شود تا BMI برای سن کودک در محدوده ی مطلوب قرار گیرد.

با این حال برای یک کودک چاق، حفظ وزن و انتظار برای افزایش قد می تواند به اندازه ی کاهش وزن در افراد بزرگسال مشکل باشد.

کاهش وزن معمولا برای کودکان بالای 7 سال یا کودکان کوچک تر مبتلا به بیماری های مرتبط با چاقی، پیشنهاد می گردد. کاهش وزن در این کودکان باید آرام و پیوسته باشد. بسته به شرایط کودک کاهش 45/0 کیلو در هفته یا ماه می تواند مناسب باشد.

روش حفظ وزن یا کاهش وزن مشابه است. در هر دو مورد لازم است تا کودک تان برنامه ی غذایی سالمی داشته باشد و فعالیت بدنی اش را افزایش دهد. موفقیت فرزندتان به تعهد شما برای کمک به ایجاد این تغییرات در او بستگی دارد. عادات غذایی سالم و ورزش، دو روی یک سکه هستند و برای موفقیت باید هر دوی آن ها را در نظر داشت.

عادات غذایی سالم:

این والدین هستند که غذا می خرند، می پزند و تصمیم می گیرند که غذا کجا خورده شود. حتی کوچک ترین تغییرات می تواند تاثیر زیادی بر سلامتی کودک شما داشته باشد.

* هنگام خرید مواد غذایی، میوه و سبزیجات را انتخاب کنید و سایر غذاهای پُرکالری و پُرچرب را کنار بگذارید. سعی کنید تا همیشه میان وعده های سالم در دسترس داشته باشید و هرگز از غذا به عنوان جایزه یا تنبیه استفاده نکنید.

* نوشیدنی های شیرین را محدود نمایید. آبمیوه های صنعتی به نسبت کالری بالای شان، حاوی مواد مغذی بسیار کمی هستند. همچنین استفاده از آن ها می تواند اشتهای کودک را برای مصرف مواد غذایی سالم از بین ببرد.

* سعی کنید تا همراه اعضای خانواده و سر یک میز، غذا بخورید و غذا خوردن را به زمانی برای تبادل اخبار خانواده و صحبت با یکدیگر تبدیل کنید. اجازه ندهید تا فرزندتان جلوی تلویزیون یا کامپیوتر غذا بخورد؛ این کار موجب سریع غذا خوردن و کاهش آگاهی از میزان غذای مصرفی می شود.

* رفتن به رستوران خصوصا رستوران های فست فود را محدود نمایید. متاسفانه منوی اغلب این رستوران هاشامل غذاهای پُرکالری و چرب است.

یکی از اجزای مهم برنامه ی کاهش وزن خصوصا در مورد کودکان، فعالیت بدنی است. ورزش نه تنها سبب مصرف کالری بیشتر می شود بلکه سبب ساخت استخوان های محکم،عضلات و خواب راحت در طول شب و انرژی بیشتر در طول روز می گردد. ایجاد این عادات دردوران کودکی می تواند در بزرگسالی علی رغم تغییرات هورمونی و تاثیرات اجتماعی که اغلب منجر به پُرخوری می شوند، به حفظ وزن در محدوده ی نرمال کمک کند. کودکان فعال به احتمال بیشتر در بزرگسالی نیز اندامی متناسب خواهند داشت.

برای افزایش سطح فعالیت بدنی کودک تان:

* زمان تماشای تلویزیون یا بازی با کامپیوتر را به کمتر از 2 ساعت در روز محدود سازید:

یکی از روش های نتیجه بخش برای افزایش فعالیت بدنی کودک، محدود ساختن ساعات تماشای تلویزیون است.

سایر فعالیت هایی هم که به تحرک نیازی ندارند مثل بازی های کامپیوتری یا صحبت با تلفن، باید محدود گردد.

* به فعالیت بدنی اهمیت دهید نه ورزش:

حتما نباید فعالیت بدنی کودک به صورت یک برنامه ی ورزشی سازمان یافته باشد. هدف تحرک او است. بازی هایی مثل قایم موشک یا طناب بازی هم می توانند برای بهبود تناسب اندام و مصرف کالری مناسب باشند.

* فعالیت هایی را بیابید که کودک به آن ها علاقه مند باشد:

برای مثال اگر کودک تان به هنر علاقه دارد، او را برای پیاده روی به طبیعت ببرید تا در مسیر پیاده روی برگ و سنگ جمع کند و برای ساختن کلاژ از آن ها استفاده کند. یا اگر به کتاب خواندن علاقه دارد برای گرفتن کتاب تا کتابخانه ی محل، پیاده روی کنید یا با دوچرخه بروید.

* اگر می خواهید کودک تان فعال باشد، خود نیز باید فعال باشید:

فعالیت هایی را پیدا کنید که بتوانید به صورت خانوادگی انجام دهید. هیچ وقت اجازه ندهید تا ورزش، کاری تکراری و خسته کننده شود و هرگز به عنوان تنبیه از آن استفاده نکنید.

* فعالیت بدنی را متنوع سازید:

به کودک اجازه دهید تا فعالیت بدنی هفتگی یا روزانه را خودش انتخاب کند. توپ بازی، بولینگ و شنا همه فعالیت محسوب می شود. مهم این است که تحرک داشته باشد.

دکتر حمیدرضا فرشچی - همکار تبیان